دانستنیهای عمومی ام آر آی M. R. I
دانش تصویربرداری در پزشکی همانند بسیاری از شاخه‌های علوم تجربی با سرعتی غیرقابل تصور راه پیشرفت و تکامل را در دهه‌های اخیر پیموده و با بهره‌گیری از دانش متخصصین رشته‌های مختلف علوم از جمله پزشکی، فیزیک و مهندسی پزشکی به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته است.
پس از کشف اشعه ایکس به سال ۱۸۹۵ میلادی توسط دکتر ویلیام کنراد رونتگن علیرغم ابداع ابزارها و روش‌های تصویربرداری پیشرفته از جمله رادیوگرافی‌های ساده، سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن، پزشکی هسته‌ای و …، می‌توان به M. R. I به عنوان انقلابی دیگر در دانش تصویربرداری پزشکی اشاره نمود. توانایی این روش در نمایش بسیاری از اعضاء و بافت‌های بدن، جاذبه‌های استفاده از آن را در تشخیص بسیاری از بیماری‌ها به اوج خود رسانیده و دنیای دیدی را فراروی متخصصین رشته‌های مختلف پزشکی گشوده است. با این وجود باید خاطرنشان ساخت که جایگاه خاص انواع روش‌های تصویربرداری در بسیاری از موارد محفوظ مانده و شاید یادآوری این نکته ضروری باشد که همیشه گران‌ترین روش تصویربرداری مناسب‌ترین و … دقیق‌ترین روش برای ارزیابی همه انواع بیماری‌ها نیستف بلکه عوامل متعددی در انتخاب نوع تصویربرداری در هر بیمار مؤثرند. همانند تمامی آزمون‌های تشخیصی نقش بیماران و آمادگی آنان پیش از انجام M. R. I نیز واجد اهمیتی خاص و غیرقابل انکار است. بی‌تردید پزشکان با در نظر گرفتن تمامی این جوانب مبادرت به انتخاب روش تصویربرداری مناسب می‌نمایند. نوشتار حاضر بخش دوم از مجموعه سه جلدی تصویربرداری در پزشکی است (بخش اول تحت عنوان سونوگرافی، قبلاً انتشار یافته است) که به آشنایی بیماران گرامی با مفاهیم اولیه و آمادگی‌های مورد نیاز بیماران پیش از انجام انواع تصویربرداری‌ها در روش M. R. I اختصاص دارد.
● پیشینه M. R. I
در سال ۱۹۴۲ نخستین‌بار دو دانشمند به نام‌های ادوارد پورسل و فلیکس بلاچ موفق به تعریف پدیده رزونانس مغناطیسی هسته‌ای (MMR) شدند و به جهت این کشف جایزه نوبل فیزیک به آنان اهداء شد. در سال ۱۹۷۱ بود که آقای لوتر بور به کار برد NMR در تصویربرداری اشاره نمود و دکتر دامادیان (پزشک آمریکایی ترکیه‌ای الاصل) در همان سال به استفاده از این روش در شناخت سرطان‌ها دست یافت. از دیگر پیشگامان این موضوع می‌توان به دکتر مانسفیلد اشاره نمود. اصطلاح NMR که دربردارنده مفهوم هسته‌ای بود باعث ترس و وحشت بیماران می‌گردید، به همین خاطر بعدها عبارت تصویربرداری با روش رزونانس مغناطیسی (M. R. I) جایگزین NMR گردید. به تدریج دستگاه‌های M. R. I پیشرفته‌تر شده و از قدرت بالاتری برخوردار گردیدند و این سیر تکامل کماکان ادامه دارد.
● اصول M. R. I
بدن انسان از مقدار زیادی آب تشکیل شده است. هر مولکول آب متشکل از یک اتم اکسیژن و دو اتم هیدروژن است و هر اتم هیدروژن در هسته خود واجد یک پروتون می‌باشد. هر پروتون به صورت یک ذره کروی حول محول خود در حال گردش است و به لحاظ این گردش، میدانی مغناطیسی در اطراف آن ایجاد میشود. دانشمندان این نوع گردش را همانند چرخش کره زمین به دور محور خود در نظر می‌گیرند. پس شباهت یک پروتون به کره زمین بسیار زیاد است. یعنی برای هر پروتون دو قطب شمال (N) و جنوب (S) فرض میشود. دستگاه M. R. I که واجد آهن‌ربایی تحت عنوان مگنت می‌باشد قادر است تا بخشی از پروتون‌های موجود در اتم هیدروژن بدن انسان را که هریک مانند آهن‌ربایی کوچک عمل می‌کنند تحت تأثیر قرار داده، سپس آنها را شمارش نموده (کمیّت) و مکان و موقعیت آنها (کیفیت) را در بافت‌های مختلف (عضله، چربی، مغز … ) نشان دهد. گرچه عامل ایجاد تصویر، بررسی تعداد و موقعیت اتم‌های هیدروژن است، لیکن تصویر حاصله در بافت‌های مختلف متفاوت بوده و حتی در مایعات مختلف از قبیل خون، ادرار، مایع مغزی نخاعی، کره چشم و مایعاتی که در تورم‌های مختلف بافتی وجود دارند با هم تفاوت دارد. هنگامی که بیمار روی تخت دستگاه M. R. I قرار گرفته و به داخل کانال عکسبرداری (مگنت) هدایت می‌گردد، محور اکثریت پروتون‌های بدن بر حسب نیروی میدان مغناطیسی مگنت دستگاه تغییر جهت داده و در راستایی خاص ثابت می‌شوند که در واقع نقطه صفر (Zero pint) محسوب میشود. در مرحله بعد امواج رادیویی با طول موج کوتاه (مانند امواج رادیویی F. M) به پروتون‌های تحریک شده می‌تابند و سبب وضعیت جدیدی در آنها می‌شوند. پس از خاموش کردن بخش مولد امواج رادیوییف انرژی پس داده شده سنجش میشود و به این ترتیب دستگاه «آواز کُر پروتون‌های بدن» را شنیده و آن را به تصویر مورد نظر از بافت‌های بدن حاصل می‌آید.
بیمار گرامی:
روش M. R. I دارای حساسیت عالی است اما از درجه اختصاصیت بالایی برخوردار نیست. این بدان معناست که M. R. I می‌تواند بافت مبتلا به بیماری را بشناسد اما قادر به افتراق بسیاری از بیماری‌ها از یکدیگر نیست لذا در این مرحله است که علاوه بر نوع و کیفیت دستگاه مورد استفاده، نقش یک متخصص رادیولوژی خبره، کاردان و با تجربه مشخص میشود. وجود یک رادیولوژیست مسلط به M. R. I می‌تواند نقص عدم اختصاصی بودن تصاویر M. R. I را به حداقل برساند. بدیهی است وجود تکنولوژیست متبحر و آشنا به M. R. I نیز عامل مهم دیگری در تهیه تصاویر دقیق و با ارزش خواهد بود.
● M. R. I از بُعد اقتصاد پزشکی
هزینه انجام M. R. I گران به نظر می‌رسد اما باید یادآوری نمود که در اکثر کشورها این هزینه حداقل ۱۰ برابر تعرفه انجام M. R. I در کشور ماست. علت این موضوع آن است که دستگاه M. R. I فوق‌العاده پیچیده و گران قیمت بوده، بعلاوه هزینه نگهداری بالایی دارد و این در حالی است که نصب و استفاده از دستگاه به ساختمان مناسب و نیروی انسانی متخصص در سطوح مختلف نیاز دارد که جمعاً هزینه بالایی را در برداند.
اما آنچه از بعد اقتصاد درمان اهمیت دارد این است که M. R. I در صورتی که در موارد و زمان‌های مناسب انجام شود سبب حذف بسیاری از هزینه‌های طبی شده و به سرعت پزشک را به تشخیص رسانده واز صرف وقت و بسیاری از هزینه‌های اضافی جلوگیری می‌نماید. به علاوه به جهت ایمن بودن، احتمال خطرات ناشی از روش‌های تهاجمی قدیمی‌تر مانند تزریق ماده حاجب به درون نخاع و مغز را که قبل از ابداع M. R. I به دفعات مورد استفاده قرار می‌گرفت از میان برمی‌دارد؛ به عنوان مثال جهت تشخیص ضایعه دیسک مهره‌های کمری اگر بخواهیم با تزریق ماده حاجب به درون کانال نخاع و انجام تصویربرداری با اشعه ایکس (میلوگرافی) به تشخیص برسیم باید بیمار را برای حداقل ۲۴ ساعت در بیمارستان بستری نموده و با وارد نمودن سوزن‌های مخصوص ماده حاجب را به درون مایع مغزی – نخاعی تزریق کنیم و سپس با استفاده از اشعه X از روی عکس تهیه نماییم. ملاحظه می‌فرمایید که این روش علیرغم دقت کمتر نسبت به M. R. I در زمانی کمتر از ۱۵ دقیقه و بدون هرگونه خطری اطلاعات مربوط به دیسک‌های بین مهره‌ای کمر را در اختیار پزشک معالج می‌گذارد. لذا M. R. I دقیق‌تر بوده و از بُعد تحمیل هزینه‌های بهداشتی برای دولت‌ها ارزان‌تر تمام میشود.
● امتیازات روش M. R. I
تکنولوژی ساخت مغناطیس در M. R. I در طی ۱۰ سال گذشته تحول زیادی یافته است. این موضوع سبب شده تا بر کیفیت تصاویر به دست آمده در M. R. I افزوده شود. از مهم‌ترین امتیازات روش M. R. I می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
▪ سرعت انجام M. R. I در برخی از موارد فوق‌العاده بالاست؛ به عنوان مثال می‌توان به انجام تصویربرداری به روش M. R. I در ستون فقرات کمری و یا M. R. I مغز در زمانی کمتر از ۱۵ دقیقه اشاره نمود.
▪ روش M. R. I فاقط اشعه X و سایر تشعشعات خطرزا بوده، لذا انجام آن کاملاً بی‌خطر است و استفاده از آن حتی در حاملگی بلامانع می‌باشد. بعلاوه، تاکنون اثرات سوئی برای آن شناخته نشده است.
▪ با استفاده از M. R. A (آنژیوگرافی با استفاده از M. R. I) می‌توان بدون استفاده از کاتتر (لوله‌های مخصوص) به داخل عروق و حتی گاهی بدون تزریق کنتراست بهترین تصاویر را از سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها به دست آورد.
▪ M. R. I در تصویربرداری از سیستم صفراوی بدون تزریق داروی حاجب (M. R. C. P) و نیز تصویربرداری از سیستم ادراری و کلیوی با و بدون تزریق (EMRU, MRU) کاربرد بسزایی دارد.
▪ بررسی قلب و عروق کرونر نیز امروزه با استفاده از M. R. I با کیفیتی مناسب قابل انجام است.
▪ گادولینیوم داروی مورد استفاده در M. R. I است. کشف این دارو تحولی عظیم در تصویربرداری M. R. I پدید آورد. از مزایای این دارو می‌توان به حساسیت‌زایی کمتر در مقایسه با سایر موارد حاجب در رادیوگرافی معمولی و سی‌تی‌اسکن اشاره نمود.
بیمار گرامی
علیرغم اینکه داروی گادولینیوم از حساسیت‌زایی بسیار پایینی برخوردار است، با این وجود سابقه هرگونه حساسیت دارویی قبلی را به متخصص رادیولوژی یا کارشناس مربوطه اطلاع دهید.
ترکیبات گادولینیوم داروهای گرانی هستند و علت آن کمیاب بودن این عنصر در طبیعت M. R. I در اندام‌ها، مفاصل و به طور کلی در رشته ارتوپدی نیز دارای قدرت نمایش بالایی است. به بیان دیگر، M. R. I در تصویربرداری از رباط‌ها، زردپی‌ها، عضلات و مغز استخوان منحصر به فرد و بی‌نظیر است.
● خطرات M. R. I
M. R. I پدیده‌ای است که انرژی کمی به بدن وارد می‌سازد، به‌طوری‌که فاقد فرکانس مخرب و بدون ضرر می‌باشد ولی به جهت وجود مگنت (آهنربا) قوی انجام M. R. I در بیماران واجد دستگاه‌ها و یا مشکلات زیر باید با احتیاط و دقّت صورت پذیرد:
▪ ضربان‌سازهای قلبی (پیس میکر)
▪ دریچه‌های مصنوعی قلب (نامعلوم یا قدیمی و فلزی)
▪ تراشکاران و افرادی که ممکن است به جهت سروکار داشتن با فلزات در چشم‌شان پلیسه‌های فلزی وجود داشته باشد. همچنین رزمندگانی که از قبل در جمجمه یا داخل چشم‌شان ترکش‌های جنگی دارند.
▪ کارت‌های اعتباری مغناطیسی
▪ بیماران با وزن بالا ۱۵۰- ۱۴۰ کیلوگرم
▪ افرادی که در زمان قرارگیری در مکان‌های تنگ و باریک دچار هراس و اضطراب می‌شوند. اصطلاحاً به این افراد کلاستروفوب می‌گویند. برای پیشگیری از ایجاد حملات اضطراب می‌توانید از ۲ روز قبل از آزمایش شرایطی را ایجاد کنید تا بتوانید محل‌های تنگ را تحمل کنید. در بخش‌های بعد به این موضوع خواهیم پرداخت.
▪ IUD وسیله‌ای که جهت پیشگیری از بارداری در رحم زنان سینن باروری قرار داده میشود.
وسایل کمک‌شنوایی
▪ ترکش‌های فلزی زیرپوستی
▪ کلیپس‌های جراحی (گیره‌ها)
▪ نورواستیمولاتورها: این ابزارها جهت تحریک و کنترل عضلات اندام‌ها در فلج‌های عضلانی و بیماران قطع نخاع مورد استفاده قرار می‌گیرند.
▪ پروتزهای فلزی مفصل ران و زانو
▪ دریچه مصنوعی قلب
▪ کاشت حلزون گوش
بیمار گرامی
بسیاری از این موارد طی مشاوره با متخصص رادیولوژی قابل حل است. بنابراین سعی کنید تمامی این موارد را به طور کامل مد نظر داشته باشید و آن را به رادیولوژیست مربوطه اطلاع دهید.
● آمادگی‌های عمومی برای انجام M. R. I
▪ کلیه سوابق قبلی نظیر سی‌تی‌اسکن M. R. I، عکس‌های رادیولوژی، تصاویر پزشکی هسته‌ای و جواب پاتولوژی را همراه بیاورید.
▪ در صورت داشتن مواردی که در بخش قبل به آنها اشاره شد، حتماً کارشناس M. R. I را در جریان قرار دهید.
▪ تمامی سعی ما بر این است که تصویربرداری از شما در زمان تعیین شده انجام شود ولی ممکن است عواملی از قبیل قطع موقت برق، اشکالات موقت دستگاه و مراجعه بیماران اورژانسی گاهی زمان M. R. I شما را به تأخیر اندازد، لذا خونسردی خود را حفظ نموده و وسایلی مانند مجله، جدول، بافتنی و … را برای مشغول کردن خود به همراه داشته باشید.
▪ در موارد انجام M. R. I با ماده کنتراست هر نوع سابقه حساسیت غذایی، دارویی، فصلی و … را به پزشک مربوطه اطلاع دهید.
▪ انجام M. R. I هیچ دردی ندارد، لذا بی‌حرکت و آرام باشید زیرا حرکات اضافی شما موجب خرابی تصاویر خواهد شد. از حرکت تخت و صدای دستگاه هراسی به خود راه ندهید.
▪ کارشناس رادیولوژی مواظب شما بوده و تمام حالات شما را به متخصص رادیولوژی گزارش می‌کند. لذا آسوده خاطر و بی‌حرکت باشید. ضمناً رادیولوژیست مربوطه در اتاق دیگر از طریق تلویزیون مخصوصی تصاویر شما را تحت نظر دارد.
▪ در صورت درخواست پزشک معالج برای انجام M. R. I با کنتراست، آمپول مخصوص ماده حاجب M. R. I حاوی گادولینیوم در رویتخت به شما تزریق میشود. در صورت بروز هرگونه ناراحتی پس از تزریق ماده حاجب، کارشناس رادیولوژی را در جریان بگذارید.
▪ در برخی موارد از شما خواسته میشود تا برای چند ثانیه کوتاه نفس خود را حبس نمایید.
▪ برای انجام M. R. I یک لباس پارچه‌ای راحت به شما داده میشود. آن را بپوشید و داخل دستگاه مگنت بروید. در مرکز تصویربرداری جام‌جم جهت حفظ و رعایت بهداشت، لباس مورد نظر صرفاً جهت شما تهیه شده است، لذا می‌توانید پس از انجام آزمون آن را با خود به منزل ببرید.
● چگونه با کلاستروفوبی (ترس از مکان‌های تنگ) مقابله کنیم؟
عده کمی از افراد در صورت قرارگیری درمکان‌های تن مثل کانال دستگاه دچار احساس ترس، اضطراب و طپش قلب می‌شوند. راه‌های مختلفی برای مقابله با این مشکل وجود دارد که به جهت اهمیت خاصی که دارد به صورت کامل مورد بحث قرار می‌گیرد.
▪ قبل از انجام آزمون این نوشتار را به طور کامل مطالعه نمایید. یقیناً شناخت کاملی که از M. R. I و نحوه انجام آن به دست می‌آورید در آرامش شما و همکاری بیشترتان در زمان انجام آزمون مؤثر خواهد بود.
▪ با کارشناس دستگاه M. R. I صحبت کنید. توضیحات او شما را قانوع می‌کند که خطری متوجه شما نیست. بعلاوه او به شما اطمینان خواهد که شما را تحت نظر دارد و در صورت هر مسئله‌ای می‌توانید از داخل کانال با او مکالمه نمائید.
▪ استفاده از نور کافی در داخل کانال می‌تواند شما را آرام نماید.
▪ با پنبه یا گوشی‌های شنا می‌توانید سوراخ خارجی گوش‌تان را بسته و یا حتی با هدفون موزیک گوش کنید.
▪ دکمه‌ای در دست شما قرار می‌گیرد که در هر لحظه که نیاز بود می‌توانید با فشار دادن آن با کارشناس دستگاه تماس برقرار نمایید.
▪ در برخی مواقع و پس از هماهنگی با کارشناس دستگاه می‌توانید به جای وارد شدن با سر، با پا وارد کانال مگنت شوید. باید توجه داشته باشید که این روش در برخی از انواع تصویربرداری‌های M. R. I امکانپذیر نیست.
▪ ابزارهایی که جهت بستن چشم‌ها در هنگام خواب در هواپیما مورد استفاده قرار می‌گیرد نیز می‌تواند سودمند باشد. می‌توانید این ابزار را از کارشناس مربوطه درخواست نمایید.
▪ قبل از آغاز تصویربرداری چند نفس عمیق کشیده و در حین انجام M. R. I نفس‌های آرام و معمولی بکشید تا مزاحم تصویربرداری نشود.
▪ پس از مشورت با کارشناس دستگاه در صورت امکان بخواهید تا با رعایت تمامی نکات لازم یکی از همراهان در کنار تخت شما بنشیند و مواظب‌تان باشد.
▪ روز قبل از تصویربرداری، یک جعبه مقوایی را به اندازه سرتان تهیه نموده، یک طرف آن را سوراخ کنید و در حالی که در منزل دراز کشیده‌اید لحظاتی آن را روی سرتان قرار داده و فرض کنید که داخل مگنت هستید. شرایط داخل کانال تصویربرداری هم به همین سادگی است.
▪ با انجام این مراحل قطعاً شما شجاعت خاصی یافته و به راحتی فضای داخل دستگاه را تحمل خواهید نمود.
بیمار گرامی
پزشکی که شما را جهت انجام M. R. I به مرکز ما معرفی نموده است، حتماً خواهان سلامتی شماست پس سعی کنید تا با همکاری کامل، تصاویری از شما گرفته شود که بتواند در تشخیص بیماری شما کمک کننده باشد. تمام سعی ما بر این است تا تصویری که از شما می‌گیریم از بهترین کیفیت برخوردار باشد و از خداوند می‌خواهیم تا این تصویر بدون هرگونه ضایعه و پیام‌آور تندرستی برای شما و خانواده‌تان باشد.
دوست عزیز
در صورتیکه تحت هیچ عنوان شرایط داخل دستگاه برای شما قابل تحمل نیست می‌توانید تقاضای آرام‌بخش خوراکی کنید. توجه داشته باشید که تجویز آرام‌بخش تزریقی بدون نظر پزشک معالج تحت هیچ عنوان نباید صورت پذیرد. اگر در نهایت شما تحت هیچ شرایطی امکان انجام آزمون را نداشتید می‌توان با انجام یک بیهوشی سبک مانند چیزی که برای کودکان در زمان انجام M. R. I استفاده میشود، تصویربرداری را انجام داد.
● کاربرد M. R. I در تصویربرداری از اعضاء مختلف بدن
امروزه M. R. I در تشخیص بسیاری از بیماری‌ها و ضایعات و اعضاء مختلف بدن به کار می‌رود. در مجموعه حاضر سعی شده است تا به صورت خلاصه به موارد استفاده از M. R. I در هر یک از اعضاء و دستگاه‌های بدن و آمادگی‌های ضروری پیش از انجام و حین انجام این آزمون پرداخته شود. توجه به این نکته ضروری است که در تمامی موارد زیر رعایت نکات و آمادگی‌های عمومی که قبلاً به آنها اشاره شده است ضروری بوده، لذا در بخش‌های بعد تنها به آمادگی‌های اختصاصی بسنده شده است.
الف) M. R. I در سروگردن و ستون فقرات
M. R. I در بررسی مغز و نخاع، چشم، گوش و بسیاری از دیگر اعضاء موجود در ناحیه سروگردن به کار می‌رود. باید یادآور گردید که نخستین بار از این روش در بررسی مغز و نخاع استفاده شد و M. R. I به میزان زیادی به یاری متخصصین و جراحان مغز و اعصاب آمد. از این روش در تشخیص پارگی و جابجایی دیسک‌های بین مهره‌های ستون فقرات، صدمات و تومورهای نخاع، تومورهای مغز، خونریزی‌ها و به خصوص سکته‌های مغزی استفاده میشود. در برخی موارد خاص که تشخیص آن بر عهده پزشک معالج شماست، ممکن است نیاز به استفاده از ماده گادولینیوم جهت تصویربرداری در روش M. R. I باشد.
بیمار گرامی
به عنوان یک اصلی کلی، هرگاه در هر تصویربرداری نیاز به تزریق کنتراست بود سعی کنید حداقل ۴ ساعت قبل از انجام آزمون ناشتا باشید.
متخصصین گوش و حلق و بینی و چشم نیز در موارد زیادی از M. R. I استفاده می‌کنند. مثلاً در زمانی کمتر از ۱۵ دقیقه می‌توان تومورهای گوش داخلی را با استفاده از M. R. I شناسایی کرد.
▪ آمادگی‌های پیش از انجام M. R. I سر و گردن
آمادگی‌های عمومی
آمادگی‌های اختصاصی
ـ وقتی در داخل دستگاه قرار گرفتید، کاملاً بی‌حرکت باشید.
ـ مواد آرایشی پشت پلک‌ها و مژه‌ها را با پنبه خیس یا پاک کننده‌های ویژه به طور کامل پاک نمایید. زیرا مواد آرایشی حاوی فلزاتی مانند ترکیبات آهن، نیکل و مولیبدن هستند که می‌تواند سبب خرابی تصاویر چشم‌ها شود. سرمه نیزی به جهت ترکیبات فلزی اضافی می‌تواند ایجاد مزاحمت نماید.
ـ قبل از انجام آزمون، لنزهای تماسی را از چشم خود خارج نمایید.
ـ در حین آزمایش مغزی حتی‌المقدور از پلک زدن سریع و غیرمعمول بپرهیزید.
ب) M. R. I در قفسه سینه
قفسه سینه شامل دو سیستم حیاتی اصلی یعنی دستگاه قلب و عروق و دستگاه تنفسی است.
ج) M. R. I قلب
امروزه M. R. I کاربرد وسیعی در بررسی عملکرد قلب و میزان خون‌رسانی عروق کرونر (رگ‌های تغذیه‌کننده قلب) پیدا کرده است. انجام M. R. I قلب، همکاری تنگاتنگی را بین بیمار، متخصص رادیولوژی و متخصص قلب و عروق می‌طلبد.
▪ آمادگی‌های پیش از انجام M. R. I قلب
آمادگی عمومی
آمادگی اختصاصی
ـ دارویهای قلبی را که مصرف می‌کنید به همراه داشته باشید.
ـ ناشتائی را در صورتیکه نیاز به تصویربرداری با تزریق باشد، رعایت نمایید.
ـ کلیه پرونده‌های پزشکی اعم از سوابق بستری در بیمارستان، گزارش اکوکاردیوگرافی، نوار قلب، آنژیوگرافی، گزارش تست ورزش، اعمال جراحی، پرونده بستری در C. C. U را همراه خود بیاورید.
ـ در مورد قطع و یا ادامه مصرف داروهای خود پیش از انجام آزمون با متخصص قلب معالج‌تان مشورت نمایید.
د) M. R. I ریه، پستان‌ها و بافت‌های نرم قفسه سینه
دقت M. R. I در بررسی بافت ریه هنوز به دقت سی‌تی‌اسکن نرسیده است، هرچند M. R. I در بررسی ناف ریه‌ها که محل قرارگیری عروق و نایژه‌های اصلی است بهترین روش به حساب می‌آید. بعلاوه M. R. I برای بررسی جدار قفسه سینه، میان سینه (مدیاستن) و عروق بزرگ این ناحیه ایده‌ال است.
در بخش جداری قفسه سینه می‌توان از M. R. I برای بررسی پستان‌ها هم استفاده نمود. البته هنوز هم علیرغم پیشرفت‌های مختلف، ماموگرافی در خانم‌های بالای ۳۵ سال حرف اول را می‌زند. معهذا M. R. I پستان با و بدون تزریق گادولینیوم (با تزریق حتماً لازم است) با حذف تصویر بافت‌های چربی در بررسی تومورهای پستان و تومورهایی که از دیگر نواحی بدن نشأت گرفته و به پستان سرایت کرده‌اند، بسیار کمک کننده است. در پستان‌های واجد پروتزهای سیلیکون M. R. I تصاویر فوق‌العاده دقیقی در اختیار می‌گذارد.
▪ آمادگی‌های پیش از انجام M. R. I ریه و سایر بافت‌های نرم قفسه سینه
آمادگی عمومی
آمادگی اختصاصی
ـ توصیه میشود از ۴۸ – ۲۴ ساعت قبل از غذاهای سنگین و چرب مصرف نشود.
ـ نتایج ماموگرافی و یا سونوگرافی قبلی از پستان‌ها را همراه بیاورید.
ه) M. R. I شکم و لگن
M. R. I هنوز در بررسی احشاء شکمی توخالی از قبیل معده و روده‌ها با محدودیت‌هایی مواجه است زیرا هنوز کنتراست مناسبی که به صورت خوراکی قابل استفاده باشد در دسترس نیست. ولی اطلاعات بافت‌شناسی که M. R. I از سایر اعضاء داخل شکم در اختیار می‌گذارد از اطلاعاتی که در سی‌تی‌اسکن به دست می‌آیند دقیق‌ترند. به طور کامل در بررسی‌های معمول M. R. I در شکم و لگن از تزریق کنتراست استفاده نمی‌شود و اگر در موارد خاص نیز توسط پزشک معالج درخواست شود حتماً با عکس‌های بدون تزریق کنتراست همراه خواهد بود. زیرا M. R. I رنگی با تزریق بدون مقایسه با تصاویر بدون تزریق، بخشی از اطلاعات را پوشانده و تفسیر تصاویر را مشکل می‌سازد.
▪ آمادگی‌های پیش از M. R. I در شکم و لگن
آمادگی‌های عمومی
آمادگی‌های اختصاصی
ـ ناشتایی کامل از ۶ ساعت قبل و عدم مصرف غذاهای سنگین و چرب از ۴۸ – ۲۴ ساعت قبل توصیه می‌گردد.
ـ ۲۴ ساعت پیش از انجام M. R. I شکم مصرف قرص آهن را قطع کنید، زیرا وجود قرص آهن در معده و روده‌ها سبب افت کیفیت تصاویر میشود.
ـ در برخی از مراکز در زمان آزمایش خوردن مواد آبکی مانند آب یا مواد روغنی مانند روغن زیتون را جهت نمایش روده‌ها به بیمار پیشنهاد می‌نمایند.
و) M. R. I مجاری صفراوی (MRCP)
در این روش هیچ وسیله‌ای وارد بدن نشده و از هیچ ماده حاجبی به صورت تزریقی استفاده نمی‌شود. با این روش می‌توان کیسه صفرا و مجاری صفراوی را به بهترین وجه ممکن مورد بررسی قرار داد. این روش خصوصاً در بررسی ضایعات نسجی از جمله تومورها در اعضاء مورد نظر کاربرد دارد.
▪ آمادگی‌های پیش از MRCP
آمادگی عمومی
آمادگی اختصاصی
ـ نتایج کلیه تصویربرداری‌های قبلی مانند سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن و نیز نتایج آزمایشات عملکرد کبد را به متخصص رادیولوژی نشان دهید.
ـ طی ۲۴-۱۲ ساعت پیش از انجام تصویربرداری به روش MRCP غذای چرب مثل کرده، تخم‌مرغ، شیرینی و … نخورید تا کیسه صفرا منقبض نشده و خالی نشود.
ـ از ۶-۴ ساعت قبل از انجام MRCP کاملاً ناشتا بوده و حتی از خوردن مایعات نیز اجتناب نمایید.
ز) M. R. I در بررسی سیستم ادراری
تصویربرداری از سیستم ادراری به دو صروت بدون تزریق (MRU) یا تصویربرداری ساده و با تزریق گادولینیوم (EMRU) از دستگاه ادراری انجام میشود M.R.I. در سیستم ادراری جهت بررسی عملکرد کلیه‌ها، وضعیت گردش خون کلیه‌ها و چگونگی ترشح ادرار و همچنین وجود تومورها و انتشار آنها به قسمت‌های مجاور از طریق مشاهده کلیه‌ها، حالب و مثانه به کار گرفته میشود.
▪ آمادگی‌های پیش از M. R. I سیستم اداری
آمادگی‌های عمومی
آمادگی‌های اختصاصی
ـ نتایج آزمایشات خون و ادرار را همراه خود بیاورید.
ـ تمام تصویربرداری‌های قبلی از قبیل عکس ساده و یا عکس‌های رنگی کلیه و مجاری ادرار، سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن، یا اسکن رادیوایزوتوپ را همراه داشته باشید.
ـ از ۶ ساعت قبل از مراجعه ناشتا باشید.
بیمار گرامی
برای MRU داروی ادرار آور (مدر) و برای انجام EMRU کنتراست مناسب به شما تزریق خواهد شد. لذا به نکات مربوط به تزریق ماده رنگی که در قسمت‌های قبل آمده است دقت نمائید.
ح) M. R. I در ارتوپدی
M. R. I به عنوان وسیله بررسی قدرتمندی در سیستم استخوانی- عضلانی به کار می‌رود. شاید بتوان بیان نمود که به همان میزان که رادیولوژی ساده برای بررسی استخوان‌ها لازم است، M. R. I برای بررسی مفاصل و نسوج نرم و همچنین مغز استخوان جایگاه ویژه‌ای دارد. رادیوگرافی‌های ساده معمولاً شکستی‌ها را به خوبی نشان می‌دهند اما برخی شکستگی‌ها در رادیوگرافی ساده دیده نمی‌شوند ولی به واسطه تورمی که در اثر شکستگی در مغز استخوان و نسوج نرم ایجاد میشود، توسط M. R. I به خوبی قابل شناسایی و بررسی هستند.
امتیازات بزرگ M. R. I در بررسی سیستم استخوانی عبارتند از:
۱) نمایش مستقیم مغز استخوان با کیفیت عالی
۲) کیفیت بالا در نمایش نسوج نرم مجاور از جمله عضلات و تاندون‌ها
۳) عکسبرداری در چند جهت بدون جابجا کردن بیمار
۴) به علاوه تومورها، تغییرات ساختمان‌های داخل مفصلی و انتهای استخوان‌ها در مجاورت مفاصل با دقت بیشتری در M. R. I قابل بررسی هستند.
۵) سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌های اندام‌ها را نیز می‌توان با M. R. A تحت بررسی قرار داد.
از مزیت‌های دیگر M. R. I در ارتوپدی می‌توان به این نکته اشاره نمود که حتی اعضایی که در داخل گچ باشند نیز با M. R. I قابل بررسی هستند به شرطی که داخل حلقه (COIL) قرار گیرند. حلقه یا کویل دستگاهی است که به دور سر، تنه و اندام‌ها بسته شده و همراه آن بیمار به داخل کانال می‌رود. درواقع وظیفه کویل ارسال امواج دریایی و گرفتن سیگنال‌ها از اندام مورد نظر و ارسال آن سیگنال‌ها به پردازش‌گرها جهت به تصویر کشدن عضو تحت تصویربرداری است.
▪ آمادگی‌های قبل از انجام M. R. I در اندام‌ها و مفاصل
آمادگی‌های عمومی
آمادگی‌های اختصاصی
ـ انجام M. R. I در زمان خونریزی فعال از اندام‌ها مناسب نیست. لذا در صورت خونریزی فعال ابتدا باید آن را بند آورد و بعد مبادرت به انجام M. R. I نمود.
ـ اگر اندام باندپیچی شده است و یا از باندهای کشی بر روی مفصل استفاده شده است باید گیره فلزی باند را قبل از انجام M. R. I باز کرد.
ـ قبل از ورود به اتاق M. R. I ادرار خود را تخیه نمایید.
ـ در صورت داشتن سوند (لوله) ادرار حتماً موضوع را به کارشناس اتاق M. R. I اطلاع دهید.
ـ تا زمانی که هرگونه آتل فلزی به اندام‌های شما وصل است نباید وارد اتاق M. R. I شوید.
ـ رادیوگرافی‌های ساده را برای تفسیر بهتر تصاویر M. R. I در اختیار رادیولوژیست قرار دهید.
ت) M. R. I در آنژیوگرافی سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها
M. R. I در آنژیوگرافی سرخرگ‌ها تحت عنوان M. R. A و در سیاهرگ‌ها به صورت M. R. V شناخته میشود. این موضوع خصوصاً در بررسی وضعیت انسداد و گرفتگی رگ‌های مختلف ناحیه سروگردن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
▪ آمادگی‌های پیش از انجام M. R. A و M. R. V
آمادگی‌های عمومی
آمادگی‌های اختصاصی
ـ نتایج داپلر عروقی و عکس‌های قبلی خود را همراه داشته باشید.
ـ امکان دارد که از کنتراست تزریقی نیز استفاده شود. لذا حتماً از ۴ ساعت قبل ناشتا بوده، سابقه حساسیت‌های دارویی، غذایی و تنفسی را به پزشک اطلاع دهید.
بیمار گرامی
امروزه تصاویر M. R. I به سرعت بازسازی می‌شوند ولی بهتر است متخصصین و کارشناسان در مواقع غیراورژانس ۴۸ – ۲۴ ساعت زمان داشته باشند تا بتوانند با دقت و بدون عجله تصاویر را به بهترین وجه ممکن بازسازی و تفسیر نمایند.
● راهنمای ویژه بیمه شدگان
بیماری‌های درمانی – قوانین و مدارک
سازمان‌های تأمین اجتماعی، خدمات درمانی و نیروهای مسلح بیمه‌گرهای اصلی می‌باشند که قوانین وضع شده توسط این سازمان‌ها برای اکثر بیمه‌های مکمل نیز لازم‌الاجراء است. برای آشنایی با این قوانین دستورالعمل‌های مربوطه عینا و به تفکیک سازمان‌های بیمه‌گر در ذیل آمده است:
▪ سازمان تأمین اجتماعی
ـ درخواستM. R. I منحصراً توسط متخصص جراحی استخوان و مفاصل، متخصص جراحی مغز و اعصاب، متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب، متخصص گوش و حلق و بینی و کلیه فوق تخصص‌های مربوطه انجام‌پذیر است.
ـ درخواست M. R. I توسط سایر رشته‌های تخصصی نیاز به تأیید سازمان دارد.
ـ کلیه درخواست‌های بیش از یک ناحیه (Case) نیاز به تأیید سازمان دارد.
ـ نسخ درخواست سی‌تی‌اسکن توسط پزشکان عمومی صرفاً پس از تأیید سازمان قابل پذیرش می‌باشند.
ـ ثبت تاریخ اعتبار دفترچه‌ها و عدم پذیرش دفترچه‌های فاقد اعتبار، اعتبار گذشته، فاقد تاریخ، تاریخ آینده و تاریخ مخدوش یا دو رنگ.
ـ ثبت آدرس و تلفن در پشت نسخ
ـ کلیه نسخ تأمین اجتماعی از تاریخ تجویز به مدت یک ماه اعتبار دارد.
ـ نسخ امضاء و تاریخ نسخ باید دست‌نویس باشند نه به صورت مهر.
ـ نوزادان می‌بایست دارای دفترچه درمانی مستقل باشند و لذا برای این گروه نمی‌توان با دفترچه مادر ارائه خدمت نمود.
ـ دفترچه نوزادان بعد از سن دو سالگی باید دارای عکس باشد.
ـ ارائه خدمات به افراد غیر از صاحبان دفاتر بیمه خلاف ضوابط و مقررات سازمان می‌باشد.
▪ سازمان بیمه خدمات درمانی
ـ درخواست M. R. I منحصراً توسط متخصص جراحی استخوان و مفاصل، متخصص جراحی مغز و اعصاب، متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب، متخصص گوش و حلق و بینی و کلیه فوق تخصص‌های مربوطه انجام‌پذیر است.
ـ درخواست M. R. I توسط سایر رشته‌های تخصصی نیاز به تأیید سازمان دارد.
ـ کلیه درخواست‌های بیش از یک ناحیه (Case) نیاز به تأیید سازمان دارد.
ـ نسخ پزشکان عمومی فقط در صورت درخواست سی‌تی‌اسکن معمولی حداکثر در یک ناحیه قابل قبول می‌باشد و در صورت درخواست به روش اسپیرال پذیرفته نمی‌شود.
ـ درخواست بیش از یک ناحیه و روش اسپیرال توسط پزشکان متخصص می‌تواند تجویز شود.
ـ عدم پذیرش دفترچه‌های فاقد اعتبار، اعتبار گذشته، فاقد تاریخ، تاریخ آینده و تاریخ مخدوش یا دورنگ.
ـ ثبت آدرس و تلفن در پشت نسخ
ـ تاریخ تجویز نسخ فقط در ماه جاری اعتبار دارد.
ـ نسخ امضاء و تاریخ نسخ باید دست‌نویس باشند نه به صورت مهر.
ـ نوزادان می‌بایست دارای دفترچه درمانی مستقل باشند و لذا برای این گروه نمی‌توان با دفترچه نوزادان بعد از سن دو سالگی باید دارای عکس باشد.
ـ ارائه خدمات به افراد غیر از صاحبان دفاتر بیمه خلاف ضوابط و مقررات سازمان می‌باشد.
▪ سازمان بیمه خدمات درمانی نیروهای مسلح
ـ درخواست M. R. I منحصراً توسط متخصص جراحی استخوان و مفاصل، متخصص جراحی مغز و اعصاب، متخصص بیماری‌های مغز و اعصابف متخصص گوش و حلق و بینی و کلیه فوق تخصص‌های مربوطه انجام‌پذیر است.
ـ درخواست M. R. I توسط سایر رشته‌های تخصصی نیاز به تأیید سازمان دارد.
ـ نسخ درخواست سی‌تی‌اسکن توسط پزشکان عمومی صرفاً پس از تأیید سازمان قابل پذیرش می‌باشند.
ـ درخواست‌های سی‌تی‌اسکن و سونوگرافی که قیمت کل آنان بیش از ۰۰۰/۳۰۰ ریال شود نیاز به تأیید سازمان دارد.
ـ عدم پذیرش دفترچه‌های فاقد اعتبار، اعتبار گذشته، فاقد تاریخ، تاریخ آینده و تاریخ مخدوش یا دورنگ.
ـ ثبت آدرس و تلفن در پشت نسخ
ـ تاریخ تجویز نسخ فقط در ماه جاری اعتبار دارد.
ـ نسخ امضاء و تاریخ نسخ باید دست‌نویس باشند نه به صورت مهر.
ـ برای نوزادان تا سن شش ماهگی می‌توان با دفترچه مادر ارائه خدمت نمود.
ـ دفترچه نوزادان بعد از سن دو سالگی باید دارای عکس باشد.
ـ ارائه خدمات به افراد غیر از صاحبان دفاتر بیمه خلاف ضوابط و مقررات سازمان می‌باشد.
Dorsa
واقعاً عالى و جامع بود ممنونم.